Chcę tylko uciec. Z własnego życia.
Ostatnio często się na tym przyłapuje.
Nie chcę być martwy. Ani się zabić…”
Gayle Forman „Wróć, jeśli pamiętasz”
*Chcę uciec*… – można mieć wrażenie, że każdy z nas chcę gdzieś uciec – za dużo dzieje się wokół nas, żeby znaleźć własne miejsce na tym świecie. Ponadto, z wiekiem dopada nas dekadentyzm, który przekłada się na codzienność w przeludnionym społeczeństwie. Mamy poczucie marności, smutku, które odbiera nam chęci z czynności życiowych. Poruszając ten temat, można zrozumieć skąd możemy się tak czuć i zrozumieć dlaczego tak się dzieje.
Słowo anhedonia podchodzi z języka greckiego, które składa się ze wyrazu „an” (czyli bez) oraz „hedeone” (czyli przyjemność). Termin ten oznacza w psychiatry, stan, w którym pacjent mówi o tym, że ma obniżoną przyjemność z czynności, stanu intelektualnego i duchowego w życiu. Przejawia się to niechęcią związaną ze spotkaniami z bliskimi nam osobami czy wykonywaniem naszych ulubionych hobby.
Osoby cierpiące na anhedonię doświadczać mogą również poczucia „znieczulenia emocjonalnego”, zobojętnienia, trudności w empatyzowaniu oraz odczuwaniu zarówno pozytywnych, jak i negatywnych emocji. Osoby, które cierpią na anhedonię określają to uczcicie jako stan poczucia niebycia sobą jak kiedyś lub bycia głuchym na takie emocje jak: radość, ekscytacja, pasja, miłość wobec najbliższych. Pacjenci mogą też mieć poczucie, że emocje są sztuczne, nieprawdziwe, nieswoje wobec innych ludzi, z którymi spędzają czas na codzień.
Wyróżnia się trzy typy anhedonii:
- konsumpcyjną – przyjemność nie przynosi nam pewnej okoliczności tzw. ,,nagrody”
- antycypacyjną – przyjemności nie sprawia oczekiwanie na te okoliczności, co zwykle skutkuje brakiem motywacji do działania nakierowanego, by je osiągnąć.
- społeczną – braku przyjemności z różnego rodzaju interakcji społecznych, co często może prowadzić do izolacji od otoczenia.
Kiedy pojawia się anhedonia?
Anhedonia to objaw, który może pojawić się w przebiegu różnego rodzaju chorób i zaburzeń psychicznych. Do jednej z nich należą bardzo częste objawy depresji, ale może być również efektem niepożądanego działania niektórych leków przeciwdepresyjnych, które ujawniają się w fazie remisji, po ustąpieniu ostrych objawów depresji.
Ponadto jest to jeden z tzw. Objawów negatywnych w przebiegu schizofrenii oraz związanymi z uzależnieniami. Anhedonia może być stałym, lub okresowo występującym objawem w przebiegu tak naprawdę każdego zaburzenia psychicznego.
Anhedonia jest także objawem występującym w innych zaburzeniach lub trudnościach o podłożu psychicznym bądź neurologicznym, takich jak:
- zaburzenia lękowe
- schizofrenia
- uzależnienia,
- PTSD
- urazy mózgu,
- choroba Parkinsona
- niedoczynność tarczycy
- psychoza,
- przepracowanie
- przemęczenie,
- stres
- przebodźcowanie.
Ciekawym pojęciem jest przykład anhedonii polekowej, która dotyczy zjawiska obserwowanego pod dłuższym okresie stosowania leków przeciwdepresyjnych. Głównie odnosi się to do leków z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny. Natomiast polega to na tzw. Znieczuleniu emocjonalnym prowadzącego do zmniejszenia zdolności do odczuwania pozytywnych, jak i negatywnych emocji.
Można powiedzieć, że w takiej sytuacji nic danej osoby nie cieszy, ale też nic nie smuci, natomiast w przypadku anhedonii sensu stricto problem dotyczy niedostatecznego odczuwania przyjemności, podczas gdy emocje negatywne są wciąż odczuwane.
Jakie są jej objawy?
- trudności z odczuwaniem emocji (zarówno pozytywnych, jak i negatywnych),
- brak emocjonalnego zaangażowania,
- poczucie zobojętnienia na świat i inne osoby,
- obniżony nastrój,
- brak chęci i motywacji do działania,
- zmęczenie,
- wycofywanie się z relacji z innymi,
- brak radości z życia.
Diagnozowanie anhedonii
Narzędziem, które służy do oceny nasilenia anhedonii nazywa się Skala Odczuwania Przyjemności (SHAPS – Snaith-Hamilton Pleasure Scale) – jest ona wykorzystywana w gabinetach psychiatrycznych i psychoterapeutycznych w celu określenia przyjemności jaką potrzebuje dana osoba.
W Skali Odczuwania Przyjemności SHAPS (Snaith-Hamilton Pleasure Scale) pacjenci mają ocenić uczucie przyjemności w ciągu kilku ostatnich dni, dotyczące między innymi:
- przebywania z rodziną lub przyjaciółmi,
- spożywania ulubionej potrawy,
- widoku uśmiechniętych twarzy innych ludzi,
- czytania książki lub czasopisma,
- oglądania ulubionego programu w telewizji lub słuchania ulubionej audycji radiowej,
- pomagania innym,
- pięknego widoku lub krajobrazu.
W ten sposób pacjent określa jak dużą przyjemność sprawiłoby mu wykonywanie danej czynności lub doświadczanie określonej sytuacji. Ponadto, badanie uwzględnia szeroki zakres doznań i doświadczeń, takich jak doznania zmysłowe, obcowanie z bliskimi osobami lub wykonywanie lubianych wcześniej czynności.
Anhedonia a związek – jaki wpływ może mieć anhedonia na związek?
Jednym z typów anhedonii jest **anhedonia społeczna**, która skutkuje osłabieniem czerpania przyjemności i satysfakcji z różnego rodzaju relacji międzyludzkich, w tym romantycznych, co może prowadzić do ograniczenia zaangażowania emocjonalnego oraz zdolności do odczuwania miłości.
Partner bądź partnerka osoby, która doświadcza trudności natury psychicznej powinien mieć świadomość, że wycofywanie się z relacji, tendencja do unikania różnego rodzaju form kontaktu to objaw choroby bądź zaburzenia. Odpowiednie oddziaływania terapeutyczne, których istotnym elementem jest także, mimo zachowań świadczących o pozornym braku takiej potrzeby, wsparcie ze strony osób bliskich, najczęściej prowadzą do stopniowej poprawy w sferze relacji partnerskiej. Takie wsparcie może polegać „jedynie” na samej obecności partnerki bądź partnera.
Jakie jest leczenie anhedonii?
Anhedonia może towarzyszyć depresji i jest to stan przejściowy. Jeżeli będzie prawidłowo leczony, powinien przeminąć, dzięki czemu pacjent odzyska przyjemność. Radość z życia. Ważne jest, aby nie przerywać podjętej terapii i na bieżąco informować lekarza psychiatrę o zmianach samopoczucia. Lekarz psychiatra może podjąć decyzję o zmianie leków na takie, które oprócz działania antydepresyjnego przeciwdziałają również anhedonii.
Anhedonia trwa tak długo, jak długo trwa przyczyna, która ją wywołuje.
Jeżeli, anhedonia jest jednym z objawów epizodu depresyjnego, to czas jej utrzymywania się jest uwarunkowany tym, czy choroba ta jest leczona, czy od razu udaje się dobrać skuteczny i dobrze tolerowany lek oraz czy pacjent przyjmuje go zgodnie z zaleceniami lekarza psychiatry.
Efekt leczenia zależeć będzie także od tego, z jakim epizodem choroby mamy do czynienia, czy u pacjenta współwystępują inne zaburzenia psychiczne (np. uzależnienie od alkoholu, zaburzenia osobowości), choroby somatyczne (np. niewyrównana niedoczynność tarczycy, niewydolność serca przewlekłe zespoły bólowe) czy specyficzne okoliczności, np. okres menopauzy. Pewne jest jedno – anhedonia jest objawem, który wymaga leczenia, a wyleczenie jest możliwe.
Możliwy nawrót?
Nawrotu anhedonii, zależy również od tego, czy pacjent wprowadzi pozytywne zmiany do swojego stylu życia i przewartościuje swoje priorytety. Należy pamiętać, że pierwszym krokiem do depresji jest stres, który doprowadza do poczucia lęku, strachu przed nowymi zajęciami, uniemożliwia pacjentom dążenia do celu.
Niepokój, brak równowagi między życiem prywatnym a zawodowym oraz brak czasu na odpoczynek to dodatkowe czynniki ryzyka.
Odnosząc się do zagadnienia profilaktyki depresji i związanej z nią anhedonii, należy położyć nacisk na psychoedukację – zrozumienie własnych potrzeb i kształtowanie życia w zgodzie z nimi. Umiejętne zarządzanie swoim czasem oznacza gospodarowanie nim w taki sposób, aby znaleźć każdego dnia miejsce na odpoczynek i relaks. W profilaktyce depresji i anhedonii, w dużym uproszczeniu chodzi o znalezienie równowagi między pracą, rodziną, odpoczynkiem i różnymi przyjemnościami oraz pasjami. Warto zadbać o relacje ze sobą i z bliskimi, dobry sen, zdrowy ruch, drobne przyjemności i bieżące rozwiązywanie problemów.
Anhedonia w statystykach
Nieco ponad 1/3 chorych na depresje doświadcza objawów wskazujących na anhedonie. W tym 26% osób – skarży się na obniżenie nastroju, a 13% twierdzi, że utraciło odczuwanie przyjemności z wcześniej wykonywanych czynności.
