Język polski pełen jest słów, które kryją zaskakujące historie i niezwykłe znaczenia. Jednym z tych dziwacznych słów jest „kołtun” – termin, który z pozoru opisuje coś trywialnego, ale w rzeczywistości niesie ze sobą bogatą i fascynującą opowieść o wierzeniach, historii medycyny i kulturze.
Co to jest kołtun?
Współcześnie słowo „kołtun” odnosi się do splątanych włosów – zaniedbanego splotu, którego trudno się pozbyć bez użycia nożyczek. Jednak jego znaczenie ewoluowało przez wieki. Dziś funkcjonuje także w języku przenośnym, opisując osoby o ciasnych poglądach, zamknięte na nowości, czy wręcz zacofane.
Kołtun polski: tajemnicza choroba?
Prawdziwa historia kołtuna zaczyna się w XVII wieku, kiedy w Europie Środkowej rozpoznawano go jako chorobę – kołtun polski (łac. plica polonica). Była to dolegliwość, która rzekomo powodowała splątanie włosów w gęsty i twardy supeł, przypominający kokon. Wierzono, że kołtun jest efektem chorób reumatycznych, infekcji skóry lub nawet działania sił nadprzyrodzonych.
W Polsce kołtun był traktowany z odrobiną strachu jak i szacunku. Uważano, że przecięcie go bez odpowiednich rytuałów może prowadzić do poważnych chorób, a nawet śmierci. W niektórych regionach noszenie kołtuna postrzegano jako formę ochrony przed chorobami, co prowadziło do celowego zaniedbywania włosów.
Mit czy medyczna rzeczywistość?
W XIX wieku, wraz z rozwojem medycyny, wyjaśniono, że kołtun nie jest tajemniczą chorobą, lecz wynikiem zaniedbań higienicznych, infekcji skóry i włosów (np. wszawicy), a także wypadania włosów zlepionych wydzielinami, jak ropa. Kołtun był więc bardziej efektem braku wiedzy i ubóstwa niż rzeczywistą jednostką chorobową.
Polska była w tamtym czasie postrzegana w Europie jako region o gorszych warunkach sanitarnych, stąd łacińska nazwa plica polonica. Nie miało to jednak wiele wspólnego z rzeczywistością, bo podobne zjawiska obserwowano także w innych krajach.
Kołtun w kulturze i języku
Choć choroba kołtuna zniknęła z praktyki medycznej, słowo przetrwało jako metafora. Dziś „kołtun” symbolizuje coś zaniedbanego, chaotycznego lub przestarzałego. W języku polskim pojawiają się takie określenia jak:
- „kołtuństwo” – opisujące zacofanie, brak otwartości na nowe idee,
- „kołtunić się” – potoczne określenie na plątanie włosów lub bałagan.
CIEKAWOSTKI
- Rytuały związane z kołtunem: W dawnych czasach „odczarowanie” kołtuna powierzano znachorom lub księżom. Wierzono, że przecięcie go bez ceremonii może sprowadzić choroby.
- Międzynarodowy problem: Podobne przypadki „kołtunów” odnotowywano także w innych krajach, m.in. na Litwie, Ukrainie czy w Rosji, ale również wśród ubogich w Europie Zachodniej.
- Edukacja kluczem: Wprowadzenie zasad higieny osobistej i poprawa warunków życia w XIX wieku praktycznie wyeliminowały zjawisko kołtuna.
